مه زده ک هه وه ل سوسیالیستی میژوو

21ی نووامبری سالی 488ی زایینی ـ یانی 1360 سال به ر له ده رچوونی مانیفیستی کومونیزم له لایه ن کارل مارکسه وه ـ مه زده ک بیر ورا ئابووری و کومه لایه تییه کانی که جوریک سوسیالزمی ده گرته وه ده ربری و ده ستی به بلاو کردنه وه یان کرد .

مه زده ک کوری بامداد که ماموستایه کی ئایینی زه رده شتی له شاری ئیسته خری فارس بوو پیی وابوو که باوه ره کانی لیکدانه وه یه کی راسته له فیرکارییه کانی زه رده شت و ئامانجی به خته وه ری مرووه و کاتیک ئه و به خته وه رییه پیک دی که یه کسانی ئینسانه کان دابین بکری .

له هه وه له کانی سه ده ی 19وه که بیر و باوه ره کانی مه زده ک له لایه ن بیره وه ران و میژوونووسانه وه لیکدراوه ، روژی 21ی نووامبر بو رووناکبیرانی چه پی روژیکی پیروز بووه .

مه زده ک که باوه ری به خوودا بوو ده یگووت بو دابین کردنی یه کسانی له ناو ئینسانه کان ده بی خاوه ندارییه کان گشتی بیت و هه ر که س به پیوانه ی پیداویستیی خوی له به رهه م و ده سکه وته کان که لک وه رگریت . خوودا ئینسانه کان له کاتی له دایک بوون دا یه کسان ده خوولقینی و ئه و یه کسانییه له ماوه ی ژینییان دا ده بی بپاریزری . ئازادی به رهه میکی گه وره یه و به بی یه کسانی کومه لایه تی و ئابووری ، هه ست به ئازادی ناکری.مروو بی ووچان پیویستی به ئاموژگارییه هه تا له ریگه ی خیر لا نه دا . خو به زورزانی و ته ماحی مالی دوونیا بنچینه ی ته واوی هویه کانی فه ساده که نابی ئیزن بدری له تاکه کانی کومه ل دا به دی بی چوون له راستی دا بابه تیکی زاتی نییه . له و حاله ش دا مه زده ک له راست چه وساندنه وه ی ژنان به و شیوه یه ی که باو بوو دژایه تی کرد و له به رابه ر ئه و شیوه یه ی که ده وله مه ندان ئیزنی زه ماوه ند له گه ل چینه کانی تری کومه لیان نه بوو ، به ره نگاری کرد و ئه و کاره ی به دابه ش کردنی ئینسانه کان به ده ره جه ی ییه که م و دوهه م زانی و ئه وه شی به پیچه وانه ی ویستی خوودا دانا .

کومه لگای ئیران له و کاته دا تینووی بیستنی ووتاریکی ئه و ها بوو .قووباد که تازه ببوو به پاشای ئیران ، ریگه چاری مه زده کی سه لماند و بوو به هوگری ئه و و پشتیوانی خوی لی ده ربری . ده وله مه نده کان و فیئوداله کان که به رژه وه ندییه کانی خویان له مه ترسی دا ده دیت ، پیلانیان دارشت و خریک بوون ماموستایانی ئایینی زه رده شتی ( موبیده کان ) له گه ل خویان خه ن . به لام له سه ره تا دا موبیده کان هیچیان بو نه چوو سه ر به و هویه ی مه زده ک بیر و راکانی خوی به که لک وه رگرتن له ئه ویستای زه رده شت و زه ند ( لیکدانه وه ی ئه ویستا ) ده ر ده بری و په نای بو بیر ورای مانائیسم و میترائیسم و ته نانه ت بوودائیسم یش ده برد . فیئوداله کان له ساله کانی سه ره تا دا به هوی ئه وه ی ژینیراله کانی سووپای ئیران له دوولایه نه وه سه رقالی شه ر بوون و ده ستیان وییان رانه ده گه یی بیجگه له چه ند پیلانی نه هینی کاریکی زیاتریان بو نه کرا .

پیشکه وتی باوه ره کانی مه زده ک ماوه ی 11 سالی خایاند . بیروراکانی ئه و که مزگینییه کی گه وره بو خه لک بوو له و ماوه یه دا دوونیای داگرتبوو و ته نانه ت (( کاووس )) و (( زه م )) دوو له سی کووره کانی قووبادیش هاتبوونه ریزی لایه نگرانی مه زده ک . کاتیک لایه نگرانی مه زده ک هاتنه مه یدان و به کرده وه ده س به کار بوون ، ده ستیان به سه ر مال و سامانی ده وله مه نده کان داگرت و ئه وانیان گشتی راگه یاند که ئه وه ئاگری شه ری داگیرساند . سه رکرده کانی سووپاش که زوربه یان مازه نده رانی بوون هاتنه ریزی نه یارانی مه زده که وه .

له و کاته دا مه زده ک شیوه ی زه ماوه ند که تا ئه و کات باو بووی نا مرووانه له قه له م دا و داخوازی تیکدانه وه ی ئه و شیوه یه ی کرد .

مه به ستی مه زده ک لابردنی ئه و که ند و کوسپه چین و تویزیایه تیانه بوو که ئیزنی نه ده دا کووره ئاغایه ک له ته ک کچی جووتیاریک زه ماوه ند بکا و به پیچه وانه ش و ئه گه ر شتیکی واش رووی دابا ره سمیه تی نه بوو و ئه و ژنه به ژنی دووهه م داده نرا . ووتاری مه زده ک له و بابه ته دا لیکدانه وه یه کی ناجوری به دواوه بوو و ماموستایانی ئایینی به راشکاوی به ره نگارییان کرد و پییان وابو مه زده ک گه وره یه تی بابه تی زه ماوه ندی تیک شکاندووه و زه ماوه ندیشی کردوته شتیکی گشتی . 

نه یاران له دیداریک له گه ل قووباد داوایان لی کرد چی دی لایه نگری مه زده ک نه کا که قووباد نه یسه لما ند و له ئاکام دا له دژی قووباد کووده تایه ک کرا و قووباد له قه لای ((فه راموشی )) له نزیک شاری شووشته ر له زیندان کرا و له پاشان سه رپه لیک به ناوی سیاوه ش رزگاری کرد . قووباد دوای وه ده س گرتنه وه ی حوکومه ت ئیتر پشتیوانی له مه زده ک نه کرد و به دوای ئه وه ش ئیزنی به خه سره وی نه و شیره وانی کووری دا سه رکووتی مه زده کیان بکات. نه و شیره وان یش له سالی 524 هه تا 528ی زایینی به ته واوی هیزه وهمه زده ک و لایه نگرانی ئه وی خسته به ر په لاماری ره شه کووژی خوی . 

بیر و باوه ره کانی مه زده ک له ئاسیای ناوین و ئورووپا دا مایه وه و په ره ی گرت و ده توانین بلیین مه زده ک دانه ری راسته قینه ی گه لاله سوسیالیستییه کانی سی چوار سه ده ی ئه و دواییانه یه . بیر و باوه ره کانی مه زده ک له سه رده می شورشی گه لانی ئیران بو سه ربه خویی جاریکی دی هاته وه ئاراوه ، له به ره و شیعه چوونی ئیرانییه کان دا ده وری هه بوو . میژوونووسانی گه وره ی سه ده کانی 18 و 19 باوه ره کانی مه زده ک یان جاریکی تر لیک داوه و بوچوونی جوراوجوریان لی به دی کرده وه .

له نیوان مارکس و مه زده ک خالی ویچووی فره وان هه یه . بو وینه هه ردووکیان بابه تی ئابووری به به دیهینه ری میژوو ده زانن . مه زده ک ده لی : مرووی ته واو و کامیل به بی به دیهاتنی یه کسانی به دی نایه و تا به و ئاواته نه گه ین دژایه تی له نیوان هه ژاری و ده وله مه ندی کوتایی پی نایه ، مارکس یش ئه و به شه به شه ری بی برانه وه ی نیوان چین و تویژه کان ده زانی .

مه زده ک ده لی ئه گه ر سه روه ت و سامانه کان له ده س تاکه کان دابی و له ده س کومه لگا دا نه بی یانی بابه تی گشتی له ئارادا نه بی خوشی و ئاسایشی گشتی به دی نایه . مارکس یش کاپیتالیزم ( سه رمایه داری ) به هوی گه وره ی شه ر و چه وسانه وه ی ئینسانه کان و ده رد وناخوشی ده زانی . له ئاکامیش دا هه ر دووکیان سه رکه وتنی سوسیالیزم و یه کسانی کومه لایه تی و ئابووری خه لکیان پیشاوپیش خستوته به رچاو .

جیاوازی گه وره ی نیوان مارکس و مه زده ک له وه دابوو که مه زده ک باوه ره کانی له دین و ویستی خوودا ده زانی . میژوونووسان و بیره وه ران سوورن له سه ر ئه وه ی که مه زده ک دامه زرینه ری سوسیالیزم و له ریزی گه وره ترین زانایانی ئیران و ئاشتیخوازانی جیهانه . زوریک له بیره وه ران ـ بو وینه ((گاس هال )) ریبه ری کوچ کردووی حیزبی کومونیستی ئه مریکا ـ ئه و ووتاره ی که باس له گشتی بوونی ژن و میردایه تی ده کا و به ووتاری مه زده ک نیو براوه ، ره ت ده که نه وه و ئه وه به پیلانی دووژمنانی مه زده ک ده زانن . گاس هال ده لی به دوای تیک شکانی مه زده ک له 524ی زایینی قه له م که وته ده س دووژمنانی مه زده که وه و ئه وه ش ده زانین که میژوو ئه وانه ی سه رکه وتووی شه رن ده ینووسن که ده بی ئه و بابه ته جاریکی تر بنووسریته وه . هه لبه ت به ناسیونالیستی زانینی بیروکه کانی مه زده ک ـ که شتیکی راست نه بوو ـ له زه مانی مووسیلینی له ئیتالیا و حیزبی نازی له ئالمان باسی لی کرا که ئه و دوو ده سته یه پییان وابوو مه زده ک سوسیالیزمی ته نیا بو ئیرانییه کان ( ئاریه نه کان ) ده ویست نه ک بو جیهان .

ترجمه از زبان فارسی : مقاله مزدکیسم 

روزنامۀ اعتماد شمارۀ 1264 تاریخ 30آبان1385